Liệu pháp gen cho bệnh nhân β-thalassemia
Bệnh huyết sắc tố β-hemoglobinopathies, bao gồm bệnh thiếu máu tán huyết β-thalassemia và bệnh hồng cầu hình lưỡi liềm có nguyên nhân do các đột biến trong gen mã hóa β-globin. Có khoảng 200 đột biến trên gen thay đổi cấu trúc hemoglobin bất thường, gây suy giảm hoặc không có chuỗi β-globin. Các biểu hiện lâm sàng xuất hiện khi biểu hiện gen chuyển từ chuỗi γ-globin sơ cấp thành chuỗi γ- trưởng thành để hình thành huyết tố hemoglobin A (HbA). Thiếu máu tán huyết β-thalassemias khác nhau về mức độ nghiêm trọng. Đối với những bệnh nhân đột biến β-thalassemia thể nặng cần được truyền máu hằng tháng để duy trì sự sống. Tuy nhiên, sự truyền máu nhiều lần dẫn đến sự tổn thương đa cơ quan do dư thừa sắt, cần điều trị thải sắt hằng ngày. Dị ghép tế bào gốc tạo máu là lựa chọn chính hiện nay đối với các bệnh nhân β-thalassemia thể nặng khi có người hiến tặng phù hợp. Cách tiếp cận của liệu pháp gen mà không cần có người hiến tặng phù hợp sẽ mở ra một trang mới cho việc điều trị bệnh này.
Zynteglo là một kỹ thuật liệu pháp gen ex vivo, kỹ thuật này lấy các tế bào gốc tủy xương của bệnh nhân bằng phương pháp phân tách máu apheresis (ít nhất 12 × 106 tế bào CD34+ / mỗi kilogram cân nặng cơ thể). Các tế bào CD34+ sau đó được tải nạp ex vivo với gen mã hóa βA-T87Q-globin thông qua lentiviral vector BB305. Sau đó, người bệnh cần điều trị busulfan và truyền các tế bào tải nạp CD34+ có mang gen βA-T87Q-globin (liều tối thiểu 5.0 × 106 tế bào/kg). Cuối cùng, tế bào CD34+ được cấy vào tủy xương và biệt hóa tạo các tế bào máu, đây là liệu pháp điều trị hemoglobin hay còn gọi là HbAT87Q.
Tế bào hồng cầu ở người, bệnh nhân β-thalassemia có biểu hiện chung là các protein vận chuyển oxy ở tế bào hồng cầu bị bất hoạt
Liệu pháp này bổ sung một gen sửa sai tạo protein liên kết với α-globin thành hemoglobin hoàn chỉnh. Do đó, chúng làm làm đảo ngược quá trình tạo các tế bào máu bất bình thường của bệnh nhân β-thalassemia. Phương pháp điều trị tiềm năng này đã được thông qua cơ quan quản lý để phê duyệt, nhưng với mức giá cao khoảng 1.6 triệu € (1.8 triệu $) đối với một ca điều trị. Mặc dù mức giá cao gây khó khăn cho người chi trả và các tổ chức dịch vụ chăm sóc sức khỏe quốc gia vốn đang tìm kiếm các hướng điều trị tích cực quá trình rối loạn gen lặn phổ biến này. Tuy nhiên, đối với các bệnh nhân, phương pháp chữa trị dứt điểm một lần có thể đem lại sự thay đổi cuộc sống.
Dựa trên dữ liệu lâm sàng từ 32 người trưởng thành và thanh thiếu niên bị β-thalassemia được điều trị bằng Zynteglo, Ủy ban châu Âu đã phê duyệt công nhận liệu pháp cho công ty Bluebird Bio để điều trị cho các bệnh nhân β-thalassemia trên 12 tuổi không thể điều trị bằng các liệu pháp khác. Marina Cavazzana, bác sĩ tham gia thử nghiệm nói rằng: “Không phụ thuộc quá trình truyền máu và ngừng lọc sắt đã thay đổi cuộc sống cho các bệnh nhân”, bác sĩ huyết học tại bệnh viện Necker Children’s và INSERM, Paris, Pháp, cho biết. Sau khi điều trị, các bệnh nhận có thể tham gia các hoặt động thể chất mà không thể có trước khi trị liệu, bác sỹ cũng bổ sung thêm. Đây là liệu pháp gen đầu tiên cho bệnh β-thalassemia được chấp thuận trên thế giới.
Theo Tạp chí Nature Biotechnology
Lê Mỹ Tiểu Ngọc – Nguyễn Đức Huy, PTN Công nghệ enzyme và protein
